Roek Lips
Retraite in zakformaat. Tachtig inspirerende citaten, overdenkingen en vragen die aanzetten tot reflectie.
Vanaf het ogenblik dat wij tweebeners werden, begonnen we te wandelen en sindsdien zijn we er nooit mee gestopt. Tweehonderdduizend jaar lang was het voor ons als jager-verzamelaars vooral functioneel, vanaf de nederzettingentijd en het christendom krijgt het ook een spirituele bedoeling. Wandelen is een manier om een confrontatie aan te gaan met jezelf en met wat boven ons uittorent. De georganiseerde versie vinden we in pelgrimstochten, vanaf de negende eeuw gaat de voorkeur naar het Spaanse Santiago de Compostella. Een dik millennium later is dit terug in, zij het met totaal andere pelgrims. De nieuwe Compostella stappers zijn pas gepensioneerden die willen bewijzen dat ze nog lang niet uitgeteld zijn. Meestal geven ze de voorkeur aan de fiets, de ooit onderweg afgestempelde bewijsstukken vervangen ze door dagelijkse selfies gedeeld op sociale media, met als laatste een foto triomfantelijk genomen voor de kathedraal waarop een oude knar zijn kunstgebit breed glimlachend toont en daarmee het tegenovergestelde illustreert van wat hij wou.
Dit staat haaks op een eigenlijke pelgrimstocht die paradoxaal genoeg ook een retraite wordt, een periode waarin iemand zich terugtrekt in zichzelf om na te denken over wat geweest is, over wat komt, over wat de stilte leert. Dergelijke periodes komen er nooit zomaar, altijd is er wel een dwingende reden, een kantelpunt met een voor en een na.
Roek Lips (°1961) begon zijn carrière als theatermaker en journalist en klom op tot netcoördinator bij de Nederlandse Publieke Omroep. In 2011 verdrinkt zijn zoon Job voor de kust van het Spaanse San Sebastian, het lichaam wordt nooit teruggevonden. Zijn baan verliest alle glans, hij stopt ermee, het rouwproces verplicht hem tot het zoeken van antwoorden. Het boek Job (2013) is daar een eerste neerslag van, maar volstaat niet. Hij gaat in gesprek met mensen van alle slag en gezindte over de grote vragen van het leven, met wetenschappers, kunstenaars, religieuzen, militairen, … Hij publiceert twee gebundelde weergaves van wat hij gehoord heeft, Wie kies je om te zijn en De wereld dat ben jij. Vlak voor de publicatie van het tweede boek krijgt hij de diagnose acute leukemie en verdwijnt hij in het ziekenhuis. Dat hij het overleeft is een half mirakel, de neerslag vind je in Dit kan ook een goede tijd zijn. Over tegenspoed en levenskracht (2024).
Tijdens zijn ziekenhuisperiode herlas hij de neerslag van zijn vroegere gesprekken. Tot zijn verrassing kregen sommige uitspraken een andere betekenis, en werden ze een uitgangspunt voor verdere bezinning. Een retraite dus, maar ook een pelgrimstocht, zij het in een ziekenhuiskamer en zonder selfies. Tachtig ervan heeft hij in dit boek gebundeld, met telkens bovenaan een sleutelwoord. Als lezer krijg je eerst een uitspraak te lezen van een vroegere gesprekspartner en vervolgens de bespiegeling die Roek Lips eraan koppelt, samen zo’n twee korte pagina’s lang. Op die manier treed je in dialoog met twee anderen, ook al omdat de auteur zich na het citaat en de bespiegeling rechtstreeks met een vraag tot de lezer richt. Dit vertraagt de lectuur maar verhoogt de diepgang.
De ordening van de citaten en bijbehorende bespiegelingen in vijf hoofdstukken verwijst naar vijf fazen die een innerlijke reis kunnen typeren, met als startpunt zelfbezinning en als laatste een terugkeer naar de bredere stroom van het leven. Kunnen typeren, want de auteur haast zich om te zeggen dat iedereen zijn eigen volgorde wel zal vinden. Uit hoofde van de opzet is dit een boek dat om een herhaalde lectuur vraagt. Een eerste keer integraal en vervolgens selectief, waarbij je een bepaald citaat kiest omdat het je op dat moment aanspreekt. Dan kan over een innerlijke strijd handelen, over onze worsteling met zingeving, over onze zoektocht naar verbinding – thema’s die voor iedereen van belang zijn. “De reis begint bij jezelf maar eindigt daar niet.”
Ik heb er eentje uitgekozen, met als sleutelwoord “Onvermogen”. Het citaat hierna is een deel van de bespiegeling die Roek Lips wijdt aan een uitspraak van Floortje Scheepers, een hoogleraar psychiatrie.
“Ons onvermogen in de ogen kijken vraagt niet om het zoeken naar bevestiging en controle, maar om het toelaten van onzekerheid. De grens tussen ‘normaal’ en ‘abnormaal’ is niet zozeer een medische of morele kwestie als wel een existentiële: in hoeverre kunnen we onszelf en elkaar verdragen in onze onzekerheid en worstelingen?”
Naar ik hoor zijn er nogal wat koppels die het boek apart en toch samen lezen, omdat ze bepaalde lemma’s gebruiken als uitgangspunt voor een dialoog tussen hen beiden. Mooi toch?
Roek Lips (2025)
Retraite in zakformaat. Tachtig inspirerende citaten, overdenkingen en vragen die aanzetten tot reflectie.
Amsterdam: Ambo-Anthos, 207 pagina’s
ISBN 978 90 263 7121 9