Julian Barnes
Voortschrijdend inzicht
Zoals veel literatuurliefhebbers hou ik van Julian Barnes – elke roman van hem is om te koesteren. Net omdat het romans zijn, komt hij in mijn boekenblog niet voor, maar deze bundeling van vijf essays geven mij de kans dat vooralsnog toch te doen. Vermoedelijk is Barnes altijd al een wijs man geweest, nu hij bijna tachtig wordt, blikt hij terug en krijg je inzichten en ideeën voorgeschoteld met de patine van zijn leeftijd. Tijdens het lezen zat ik bijna voortdurend te glimlachen, humor is een belangrijk onderdeel van wijsheid.
Changing your mind is de originele titel, meteen een rode draad door de vijf verhandelingen. Waarom en wanneer veranderen wij van mening en is het echt een ‘ik’ dat daarbij een keuze maakt? Leeftijd en ervaring hebben Barnes alvast geleerd dat discussiëren nagenoeg nooit een verandering van gedachten oplevert, integendeel, iedereen blijft overtuigd van het eigen groot gelijk. De voorbije jaren ga ik zelf nog nauwelijks discussies aan, ze leveren niks op en eindigen dikwijls genoeg in onmin. Wil je een echt gesprek, een eigenlijke dialoog, volg dan David Bohm Over helder denken en communiceren en ga vervolgens op zoek naar mensen die bereid zijn tot dialoog.
De onderwerpen van Voortschrijdend inzicht zijn alledaags, de uitwerking niet. In het stuk getiteld “Herinneringen” confronteert hij de lezer met een pijnlijke waarheid: ons geheugen is grotendeels onbetrouwbaar, het zegt meer over het heden dan over onze geschiedenis. Belangrijk om mee te nemen is dat de herinneringen die we het vaakst vertellen, de minst betrouwbare zijn. Een vergelijkbaar idee duikt op in “Woorden”: taal is vooral bedoeld om onze werkelijkheid vorm te geven, niet om die accuraat voor te stellen. ”Politiek”, en dan vooral zijn uiteenzetting over de wijze waarop hij de voorbije decennia meerdere keren van mening veranderd is en ook anders stemde, getuigt in deze Trumpiaanse tijden van een deugddoende zelfrelativering. Hij stelt een zelf bedacht staatkundig alternatief voor: de BBR, Barne’s Benign Republic, en daar heeft hij nauwelijks drie pagina’s voor nodig. Het is een land waar ik onmiddellijk naartoe wil emigreren en ik zal niet de enige zijn. Natuurlijk is er ook een hoofdstuk over literatuur, ”Boeken”: hoe verandert onze smaak, waarom ontdekken we pas op rijpere leeftijd dat Maigret een Nobelprijs verdiende en wat maakt E.M. Forster duidelijk als hij een Britse menukaart toelicht?
Het boekje eindigt met “Leeftijd en tijd”. Terugblikkend op zijn leven beschrijft Barnes zijn eigen voortschrijdende inzichten als het meedeinen van zeewier op de getijdengolven, wat hem met de vraag confronteert of er onderwerpen zijn waarover hij nooit van mening veranderd is. Volgt een puntsgewijze opsomming op anderhalve pagina, het credo van een “een vrolijke pessimist dan wel een zwaarmoedige optimist, afhankelijk van de kant van het bed waar ik uit ben gestapt”.
Lees dit kleinood, je zal er een goed gevoel aan overhouden.
Julian Barnes (2025)
Voortschrijdend inzicht
Amsterdam: Atlast Contact, 85 pagina’s.
ISBN 978 90 254 7691 5