Rebecca Solnit
Wiens verhaal is dit?
Rebecca Solnit behoort tot de belangrijkste Amerikaanse denkers van onze tijd – haar essays worden om de zoveel tijd thematisch gebundeld en in boekvorm uitgegeven. Wiens verhaal is dit? is zo’n bundeling, in een mooie, handzame hardcover. Ze schrijft vlot leesbaar over onderwerpen waar we allemaal mee te maken hebben. De context is Amerikaans, maar haar beschrijvingen zijn universeel. Telkens opnieuw slaagt ze erin het denken van haar lezers open te trekken door andere perspectieven te tonen.
Wat deze bundel zo bijzonder maakt, is het optimisme, toch een zeldzaamheid vandaag de dag. Solnit toont hoe we niet beseffen welke ingrijpende positieve wijzigingen er op korte tijd plaatsgegrepen hebben, bijvoorbeeld op vlak van onderwijs en vrouwenrechten; hoe de geesten heel recent aan het kantelen geslagen zijn inzake klimaat, kapitalisme, en natuur. “De wereld waarin ik geboren werd, bestaat niet meer” (haar geboortejaar is 1961).
Tezelfdertijd is ze niet naïef, ze weet wat er op het spel staat. Net zoals veel critici beseft ze dat we naar een andere vorm van economie moeten, met duurzaamheid in plaats van groei, dat democratie onder vuur ligt en dat de klimaatverandering ons niet veel spelruimte meer laat. Het is geen toeval dat het thema macht een terugkerende rode draad is in deze bundel, vaak macht uitgeoefend door mannen over vrouwen. “Zowel sexy zijn als niet sexy zijn kan tot straf leiden, en de ideale vrouw wordt geacht beide, geen van beide en iets onmogelijks ertussenin te zijn.” Maar de machtsverhoudingen en bijbehorende effecten die Solnit beschrijft, kan je toepassen op élk onevenwicht. De vraag is hoe we die kunnen veranderen.
Het is al vaker gezegd: veranderingen hebben te maken met wijzigingen in het narratief, in de grote verhalen. Een wereld gedomineerd door een economisch verhaal is een andere wereld dan een die geïnspireerd wordt door een ecologisch narratief. Daarbij gaat het niet alleen over de vraag welk verhaal juist of fout is, het gaat vooral over de vraag naar wie er geluisterd wordt. Vrouwen wisten al heel lang waar er misbruik gebeurde en door wie, maar er werd niet naar hen geluisterd. Wetenschappers wisten al heel lang dat het de verkeerde richting uitgaat met het klimaat, maar er werd niet naar hen geluisterd. Gekleurde mensen wisten al heel lang dat de politie gewelddadig-racistisch is, maar er werd niet naar hen geluisterd. Het laatste decennium is dat aan het kantelen, nu worden deze groepen wèl gehoord en krijgen ze meer zeggenschap.
Zeggenschap komt er niet vanzelf, ze wordt veroverd. Dat hebben we niet te danken aan Grote Leiders, die zijn vooral goed in het ronselen van volgelingen op wie ze vervolgens neerkijken. We hebben het zeker niet te danken aan de superheld uit de Hollywoodfilms die op zijn eentje de planeet redt in weerwil van de massa die steevast als dom en paniekerig afgeschilderd wordt. Het veroveren van zeggenschap moeten we zèlf doen, zij het met dank aan mensen die Solnit benoemt als ‘wekkers’: altijd worden sommigen zich eerder bewust van kwalijke evoluties, en gelukkig gaan ze dan aan de bel trekken om ons wakker te schudden. Wekkers vind je terug bij alle belangrijke maatschappelijke veranderingen. Zo is de tweede feministische golf er alleen maar gekomen dankzij de vele vrouwen en een paar mannen die elk op hun manier voor een bewustwording gezorgd hebben in hun omgeving. Hun namen zijn grotendeels vergeten, maar de huidige generatie plukt ongeweten de vruchten van hun inspanningen. Naast mensen die ons wekken heeft Solnit het ook over ‘katalysators’: bepaalde individuen versnellen en vergroten een groepsproces dat reeds bezig was, waardoor een maatschappelijke evolutie door nog meer mensen gedragen wordt.
Een dergelijke evolutie is tegenwoordig volop bezig, aan de basis van de maatschappij en in weerwil van De Grote Leiders. Een groeiende meerderheid is voorstander van maatregelen tegen de klimaatverandering en voor rechtvaardige belastingen. Ze worden tegengewerkt door hun eigen overheid, ook bij ons, terwijl alle wetenschappelijke adviezen dergelijke maatregelen onderbouwen. De kloof tussen politiek en burger is ondertussen een spagaat van olympisch formaat. En ja, er gebeuren wel degelijk veranderingen in de goede richting, dankzij mensen die zich organiseren en bijvoorbeeld de eigen overheid voor de rechtbank dagen. Het stemhokje volstaat al meerdere decennia niet meer om de ‘verkozenen des volks’ te beoordelen, laat staan te veroordelen voor de gevolgen van hun beleid; daarvoor is de rechtbank tegenwoordig een meer efficiënte plaats.
Het boek eindigt met een ontroerend mooie brief aan de klimaatjongeren. “We leggen de grondvesten voor een andere omgeving, voor een andere maatschappij, en ondanks het regressieve getier in het centrum van de macht zijn er geen tekenen dat dit wijdverbreide proces zal stoppen.”
Ik geef haar gelijk. Alleen hoop ik dat we voldoende tijd krijgen om het tij te keren.